تالاب های لرستان، از نجات منابع طبیعی تا رونق گردشگری - وبلاگ ساعت زنانه

به گزارش وبلاگ ساعت زنانه، تالاب ها به عنوان غنی ترین اکوسیستم های طبیعی در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت بسیاری دارند تا حدی که گفته می شود ارزش اکولوژیکی آن ها بیش از جنگل و اراضی کشاورزی است.

اکوسیستم های آبی تالاب ها از مهمترین محیط های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب هستند و در راستای تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زائد، تصفیه آب، ایجاد چشم انداز های زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.

در حالیکه به گفته کارشناسان، ارزش اکولوژیکی یک هکتار تالاب با 10هکتار جنگل و 200 هکتار اراضی کشاورزی برابر است، استان لرستان با بهرمندی از طبیعتی مثال زدنی وسعت قابل توجهی از تالاب ها را در خود جای داده است که نقش موثری در تغییرات اقلیمی دارند و از شهرت کشوری و جهانی برخوردار هستند.

بر اساس بررسی های زمین شناسی، تالاب های 11 گانه معروف پلدختر حدود 10 تا 11 هزار سال پیش بر اثر وقوع زلزله ای به بزرگی بیش از هفت ریشتر که موجب رانش لایه های سنگی یال شاقتصادی طاقدیس کبیر کوه و مسدود شدن رودخانه های سیمره و کشکان شده است به وجود آمده اند.

بیش از 50 تالاب کوچک و بزرگ در پلدختر بوده که از زمان تشکیل تا 100 سال پیش تحت تأثیر عوامل طبیعی، بیشتر آن ها خشک و منقرض شده است و تنها تعداد 11 تالاب که از تغذیه بهتری برخوردار بوده باقی مانده اند.

وسعت این تالاب ها بیش از 45 هکتار است که گری جمجمه بزرگترین و گری سیه کوچکترین آن ها است و همگی به جز گرگر در همه فصول سال از طراوت قابل توجهی برخوردار هستند و هرگز خشک نمی شوند.

آب شیرین تالاب تنگ فنی و گیاهانی، چون بلمک، نی، بلوط، پونه و بابونه در حاشیه همه تالاب های این منطقه مناظر دل فریب و چشم نوازی را به وجود آورده اند.

در جنوب شرقی شهرستان بروجرد نیز تالابی به نام بیشه دالان وجود دارد که زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی است و در شهرستان دورود نیز تالاب هایی وجود دارد که در زمان حاضر میزبان پرندگان مهاجری همچون فلامینگو هستند.

تالاب های 11گانه پلدختر، تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود، تالاب گهر کوچک و تالاب کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی استان لرستان به شمار می فرایند.

تالاب های لرستان در جهت پرندگان مهاجر قرار دارند

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: این استان به دلیل بهره مندی از تالاب ها و سد ها و قرار دریافت در جهت سفر پرندگان مهاجر آبزی و تالاب زی، زیستگاه مناسبی برای آن ها به شمار می رود.

مهرداد فتحی بیرانوند اضافه نمود: در حال حاضر تالاب های 11 گانه پلدختر، تنوردر دورود و بیشه دالان بروجرد سایت های پرنده پذیر پرندگان مهاجر در این استان هستند.

مدیر کل حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: طبق گزارش تحلیلی جمع بندی سرشماری پرندگان خشکی زی و حائز اهمیت ملی و بین المللی ایران در سال 1394 این استان با بیش از 50 درصد، رتبه دوم کشور را از نظر تعداد گونه های پرندگان دارد.

فتحی بیرانوند اضافه نمود: مجموع گونه های پرندگان شمارش شده در سطح کشور 238 گونه و تعداد گونه های پرندگان در استان لرستان 135 گونه است.

او با بیان اینکه بیش از 50 درصد گونه پرندگان کشور در لرستان وجود دارد گفت: با توجه به شرایط اقلیمی این استان حدود پنج درصد گونه پرندگان، مهاجر هستند که به طور معمول در فصل های سرد به تالاب های لرستان به ویژه پلدختر مهاجرت می کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: با توجه به قرار داشتن تالاب های لرستان در جهتپرندگان مهاجر شمال به جنوب گشت و کنترل های جدی تری در این مکان ها انجام می شود.

فتحی بیرانوند اضافه نمود: در این راستا پایش زیستی منابع آبی تالاب های استان برای نخستین بار اجرا شده و 24 مولفه فیزیکی و شیمیایی آن ها مورد سنجش قرار گرفته است.

مدیرکل محیط زیست لرستان گفت: 11 تالاب در شهرستان پلدختر وجود دارد که تعدادی از این تالاب ها به علت خشکسالی و بهره برداری های نامناسب خشک شد، اما در سال های گذشته با توجه به بارندگی های چشمگیر سطح آب این تالاب ها بالا آمده است.

فتحی بیرانوند گفت: در پلدختر 18 هزار هکتار حوزه تالابی وجود دارد که به عنوان منطقه شکار و صید ممنوع معرفی شده و این در حالی است که تلاش می شود سال های آینده مجوز منطقه حفاظت شده آن ها از شورای عالی محیط زیست اخذ شود.

او تاکید کرد: تالاب گوری بلمک شهرستان پلدختر یکی از زیباترین تالاب های غرب کشور به لحاظ منظره و زیستگاه پرندگان است که تلاش می شود با حمایت های دولتی و مردمی به زودی احیا شود.

او اضافه نمود: در حال حاضر تالاب های تنور در دورود و و بیشه دالان بروجرد نیز از تالاب های مورد توجه اکولوژیکی لرستان هستند.

راه اندازی پاسگاه حفاظت از پرندگان مهاجر در لرستان

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: پاسگاه حفاظت از پرندگان مهاجر با اعتبار سه میلیارد ریال در محل تالاب های 11 گانه پلدختر احداث شده است.

فتحی بیرانوند با بیان اینکه حضور این پاسگاه در محل تالاب ها نقش مهمی در حفاظت از پرندگان مهاجر و افزایش جمعیت آنان خواهد داشت گفت: با توجه به اهمیت تالاب ها در چرخه طبیعت تلاش می شود با کار فرهنگی و مشارکت مردمی ظرفیت محیط زیست استان از جمله تالاب ها به مردم بومی محلی معرفی شود.

او اظهار داشت: همچنین موضوع مطالعه تالاب های استان در دستور کار واقع شده است و گشت و کنترل اطراف تالاب ها نیز تشدید شده است.

رشد 70 درصدی جمعیت پرندگان مهاجر در لرستان

فتحی بیرانوند گفت: با آغاز فصل سرما در ماه های پاییز و زمستان پرندگان مهاجر از عرض های شاقتصادی وارد تالاب ها و آبگیر های کشور از جمله لرستان می شوند.

او با بیان اینکه لرستان در جهت مهاجرت های داخلی پرندگان نیز قرار گرفته است اضافه نمود: از مهمترین مراکز پذیرش پرندگان مهاجر در این استان تالاب های 11 گانه پلدختر، دشت سیلاخور تنوردر، رودخانه های تیره و ماربره و بیشه دالان بروجرد است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان اظهار داشت: زمان مهاجرت پرندگان آبزی و کنار آبزی بر اساس گزارش سازمان های بین المللی تالاب ها، اواخر پاییز تا اواسط زمستان است که در ایران همانند سال های گذشته و هماهنگ با سایر کشور های جهان در ماه ژانویه میلادی انجام می شود.

او با بیان اینکه طبق نتایج سرشماری زمستانه جاری حضور پرندگان مهاجر نسبت به سال های گذشته 70 درصد افزایش یافته است ادامه داد: سال های گذشته بیش از 15 هزار پرنده مهاجر در سطح تالاب های لرستان سرشماری شده است.

لرستان دارای 16 تالاب طبیعی و فصلی است

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: تالاب های 11 گانه پلدختر، بیشه دالان بروجرد، تنوردر دورود، گهر کوچک و کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی این استان هستند.

نبی قائد رحمت اضافه نمود: البته تالاب های مصنوعی زیادی از جمله سد هاله کوهدشت، سد مروک، سد ایوشان، سد خان آباد، سد حوضیان، سد رودبار و ده ها آبگیر و سد خاکی دیگر در سطح استان پراکنده هستند.

او گفت: تالاب های پلدختر به عنوان مهمترین تالاب های لرستان هستند که در قسمت جنوبی استان و در فاصله 12 تا 45 کیلومتری جنوب غربی این شهر قرار دارند.

به گفته او در این منطقه 11 تالاب کوچک و بزرگ وجود دارد که 9 تالاب آن دارای آب دائمی و 2 تالاب آن دارای آب فصلی است، این تالاب ها که از نظر زیبایی و دارا بودن آبزیان از نوادر طبیعی کشور به شمارمی فرایند علاوه بر داشتن پرندگان وحشی بومی، به علت واقع شدن در جهت مهاجرت پرندگان، در فصلی از سال محل استراحت و تغذیه آن ها در طی جهت طولانی مهاجرت به شمار می فرایند.

قائدرحمت بیان نمود: احیای تالاب ها نیازمند توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت های مردمی است و باید به مطالبه مردم تبدیل شود تا جوامع محلی ساکن در نزدیکی آن ها به عنوان مطالبه گر اصلی ادامه حیات تالاب ها تلاش کنند، در غیر این صورت بایستی در نوع آموزش و جامعه هدف تجدید نظر شود.

او با بیان اینکه تغییر کاربری و خشکسالی های پیاپی حیات تالاب های استان را با مخاطره رو به رو کرده است ادامه داد: تالاب ها نقش برجسته ای در کنترل سیلاب، کاهش خسارات ناشی از سیل و تغذیه سفره های آب زیرزمینی دارند، به عنوان مثال تالاب های پلدختر و بیشه دالان بروجرد و تنوردر دورود باوجود دست اندازی های افراد سودجو در دهه 60 و 70 و وجود زهکش ها که کاهش آب تالاب ها را به دنبال داشت، اما به دلیل نگهداری حجم آب بالا، موجب شدند خسارات سیل پارسال در مناطق پائین دست آن ها به حداقل ممکن برسد.

او اضافه نمود: بنابراین برای احیاء تالاب ها علاوه بر توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت های مردمی، اقتصادی کردن آن ها برای مردمی که در نزدیکی آن ها زندگی می کنند ضروری است چرا که اقتصاد روستائیان متکی به آب و زمین کشاورزی است بنابراین باید جایگزین معیشت اقتصادی ساکنان نزدیک تالاب ها ایجاد شود.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تالاب ها اکوسیستم های نادر، منحصر به فرد و در عین حال شکننده و آسیب پذیر هستند که باید در راستای حفاظت از آن ها تمام جوانب را در نظر بگیریم.

قائدرحمت با بیان اینکه سه تالاب گوری بلمک و زرده و پیکه گاهی به دلیل کاهش بارندگی خشک می شوند ادامه داد: تالاب گوری بلمک یکی از تالاب های 11 گانه پلدختر است که بر اثر زهکشی های اجرا شده در سالیان اخیر دچار خشکی می شود.

او بیان نمود: تالاب بیشه دالان دورود و تنوردر بروجرد نیز از تالاب های مطرح استان هستند و همچنین و تالاب بند خاکی خروسان در شهرستان ازنا به عنوان تالاب مصنوعی استان با وسعت 750 هکتار و سطح آبی 12.7 هکتار منطقه شکار و صید ممنوع اعلام شده است.

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: گردشگری تالاب های لرستان می تواند جایگزین مناسبی در راستای تامین معیشت و رونق اقتصادی جوامع محلی و از طرفی گام مهمی در راستای حفاظت از تالاب ها و ممانعت از بهره برداری های نامناسب باشد.

قائدرحمت با بیان اینکه تالاب گوری بلمک و بیشه دالان بروجرد به دلیل زهکشی دچار خسارت و تخریب شده اند اضافه نمود: تالاب ها را می توان با مشارکت جوامع بومی محلی احیا کرد که در این راستا با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان روستای ولیعصر پلدختر به عنوان روستای هدف گردشگری با نگاه استفاده از مزایای گردشگری برای ساکنان این منطقه معرفی شده است.

او گفت: سایر تالاب های حوزه شهرستان پلدختر دچار تخریب خاصی نشده اند و فقط تالاب آب تاف سال گذشته به دلیل سیلاب دچار خسارت شد که با توجه به اعتبارات، طرح های آبخیزداری در این تالاب انجام می شود.

او ادامه داد: همچنین تالاب تنوردر شهرستان دورد به دلیل تخریب های دهه 60 و 70 و احداث مجتمع های پرورش ماهی و کشاورزی در این منطقه به یک تالاب فصلی تبدیل و درخواست مطالعات پایه به دلیل اهمیت حضور پرندگان مهاجر در این تالاب به سازمان حفاظت محیط زیست جهت احیاء تالاب ارسال شده است.

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: پاسگاه محیط بانی در تالاب بیشه دالان بروجرد راه اندازی شده و مطالعات مدیریت یکپارچه زیست بومی و معیشت جایگزین آن در حال اجرا است.

نزدیکی تالاب های لرستان به شهر و اهمیت گردشگری آن ها

معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: تالاب تنوردر دورود کمتر از 10 کیلومتر با شهر فاصله دارد، تالاب بیشه دالان بروجرد 10 کیلومتر و تالاب های پلدختر مسافت بسیار کمی با شهر فاصله دارند که ظرفیت های بسیار خوبی برای استفاده مطلوب در جهت رونق گردشگری استان هستند.

قائدرحمت با تاکید بر اینکه استفاده ناصحیح از این ظرفیت ها منجر به نابودی آن ها می شود اضافه نمود: تلاش می شود تالاب های پلدختر در کنوانسیون رامسر ثبت شوند.

او گفت: در این راستا مطالعاتی توسط مشاور اجرا شده است و با ثبت تالاب ها در کنوانسیون رامسر علاوه بر افزایش اهمیت گردشگری این تالاب ها امکان دریافت اعتبارات بیشتر و مطالعات مهیا می شود.

قائدرحمت ادامه داد: کنوانسیون های بین المللی نقش پر رنگ مردم را در حراست و حفاظت تالاب ها در نظر می گیرند و اهمیت نقش جوامع بومی محلی اولین نکته در این کنوانسیون است.

او بیان نمود: زهکش های دهه 60 و 70 به دلیل سیاست جهاد کشاورزی، تغییر اقلیم و خکشسالی های متمادی، کاهش ورودی به تالاب ها از منابع آب بالا دست، آلاینده های بیولوییک و شیمیایی، چرای بی رویه دام در حاشیه تالاب ها، احداث باغ و کشت گونه های زراعی آب بر در سطح حوزه تالاب ها به ویژه در تالاب بیشه دالان و افزایش میزان برداشت آب، از مهمترین عوامل تخریب تالاب های لرستان هستند.

او ادامه داد: طبق قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور مصوب سال 96، آئین نامه مربوطه و ماده 16 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مدیریت تالاب های کشور به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و جهت گیری های استان برای حفاظت و حراست از تالاب ها به سمت رویکرد مدیریت زیست بومی است چراکه تالاب ها زیست بوم های حساس و شکننده ای هستند و بایستی بر اساس ظرفیت قابل تحمل از آن ها برداشت شود.

قائدرحمت با تاکید بر ضرورت توسعه طبیعت گردی در تالاب ها با مشارکت جوامع بومی و محلی گفت: ارتقا ء نقش ذینفعان به ویژه بومیان در مدیریت تالاب ها با هماهنگی های بین بخشی جهت مدیریت آنها، تاکید بر حفاظت و بهره برداری پایدار از تنوع زیستی و تامین حقابه طبیعی تالاب ها در اولویت اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان واقع شده است.

حفاظت از تالاب ها با رویکرد های مشارکتی و اجتماعی محور

رئیس اداره محیط طبیعی حفاظت محیط زیست لرستان نیز با تاکید بر اهمیت اکوسیستمی و کارکرد های تالاب ها اظهار داشت: هر یک هکتار تالاب پویا برابر 200 هکتار جنگل ارزش اقتصادی دارد.

امیر زند با اشاره به اینکه در دهه 60 اهمیت تالاب ها چندان مورد توجه قرار نگرفته است اضافه نمود: تالاب ها در این دوران تنها به عنوان منابع آب و خاک غنی در نظر گرفته می شدند و مردم هم از این منابع استفاده کردند.

او ادامه داد: از اوایل سال 80 که طرح حفاظت از تالاب آغاز شد اهمیت تالاب به صورت بومی و اندمیک خاص استان ها مورد توجه قرار گرفت.

زند گفت: رویکرد های اجتماعی محور و مشارکتی به منظور احیا و حفاظت تالاب ها مد نظر واقع شده است، تغذیه آبخوان نیز مورد توجه قرار می گیرد که در این راستا آب در دشتی رها می شود، آبخوان را تغذیه می کند بنابراین سطح و کیفیت آب افزایش خواهد یافت.

زند همچنین تاکید کرد: تالاب ها در فرایند سیلاب تاخیر ایجاد می کنند، مانع از جریان طغیانی می شوند و در بالادست ها مانند سد عمل می کنند که سرعت و حجم را کاهش می دهند و به مرور زمان تخلیه می شوند.

او با بیان اینکه برای اجرای سد های بزرگ یک هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است ادامه داد: تالاب ها به خوبی می توانند نقش سد ها را بدون اعتبار ایفا کنند و باید احیا و حفاظت آن ها مورد توجه قرار گیرد.

او گفت: در جریان سیلاب سال گذشته تالاب های تنوردر و بیشه دالان بسیار مفید عمل کردند و خروجی تالاب بیشه دالان با تاخیر بسیار زیادی وارد رودخانه تیره شد، اگر تالاب ها در جهت شهر ها و سیلاب نبودند شهر دورود دچار فاجعه می شد.

او ادامه داد: جهت احیای تالاب گوری بلمک با مساحت 600 هکتار و بیشه دالان پس از زهکش و تخریب های سال های گذشته، ساماندهی زهکش ها و اجرای چند سازه برای کنترل خروجی آن ها اجرا شده است.

زند اضافه نمود: برخی نقاط تالاب بیشه دالان و تنوردر براثر تخریب از بین رفته است و تلاش می شود که باقیمانده های ارزشمند تالابی احیا شود.

او با بیان اینکه تالاب بیشه دالان حدود 30 میلیون متر مکعب در سال ورودی نیاز دارد شرح داد: تالاب تنوردر نیز 31 میلیون متر مکعب ورودی سالانه نیاز دارد و اکنون تنها 126 هکتار از آن باقیمانده در حالیکه مساحت این تالاب در گذشته یک هزار و 500 هکتار بوده است.

زند گفت: تالاب های پلدختر برابر تصاویر موجود در سالیان گذشته 50 مورد بوده است که به مرور زمان در اثر خشکسالی های اخیر از بین رفته اند و 11 تالاب باقی مانده که امسال از این مجموع چند تالاب آبگیری شد.

نقش مهم تالاب ها در تلطیف آب و هوا

زند با تاکید بر اثرگذاری تالاب ها بر تلطیف شرایط آب و هوایی استان اظهار داشت: تالاب ها ظرفیت قابل توجهی در سازگاری بر تغییر اقلیم دارند و در شرایط خشکسالی قابل توجه هستند به نحوی که نقش مهمی در تلطیف آب و هوای شهرستان گرجهتی پلدختر دارند.

او همچنین بر اهمیت گردشگری این تالاب ها اشاره کرد و گفت: در کنار این تالاب ها امکان راه اندازی اقامتگاه های بوم گردی، سایت های گردشگری، تحقیقاتی، پرنده نگری، آزمایشگاهی و آبزیان بومی وجود دارد.

زند بیان نمود: ایجاد شرایط استاندارد برای تالاب ها امکان جذب اعتبارات از سازمان های جهانی را نیز فراهم می کند و می توان گردشگران خارجی و داخلی و حامیان محیط زیست را در استان جذب کرد.

او به استفاده از منابع آب و خاک در حاشیه تالاب ها اشاره کرد و ادامه داد: استفاده از منابع آب و خاک حاشیه تالاب ها با امر حفاظت تالاب ها منافات ندارد و اگر بتوان جوامع محلی را آموزش داد و کاربری های همخوان ایجاد شود معیشت مردم و احیای تالاب ها امکان پذیر خواهد شد.

زند به اجرای طرح بررسی معیشت جایگزین تالاب های استان اشاره کرد و گفت: این معیشت ها را باید جایگزین معیشت های مخرب کرد و در این راستا مکاتباتی نیز با جهاد کشاورزی استان شده است.

ایرنا