شرح ساختار و وظایف سخت شامه با شکل - وبلاگ ساعت زنانه

به گزارش وبلاگ ساعت زنانه، واژه مننژ به گروهی از سه غشا فیبری اشاره می نماید که مغز و نخاع را احاطه نموده اند. این مقاله اطلاعاتی را در خصوص ساختار و وظایف سخت شامه که بیرونی ترین غشا است، فراهم نموده است.

مترجم : بهروزی

منبع:راسخون

واژه مننژ به گروهی از سه غشا فیبری اشاره می نماید که مغز و نخاع را احاطه نموده اند. این مقاله اطلاعاتی را در خصوص ساختار و وظایف سخت شامه که بیرونی ترین غشا است، فراهم نموده است.

سخت شامه در انگلیسی dura mater است که ترجمه لفظی آن، مادر سفت و سخت است. این یک نام مناسب است چون سخت شامه سخت ترین قسمت مننژ است؛ مننژها سه غشایی هستند که از مغز و نخاع در مقابل آسیب مکانیکی جلوگیری می نمایند. دو مننژ دیگر به نام های arachnoid mater و pia mater به معنای عنکبوتیه و نرم شامه هستند.

سخت شامه که به pachymeninx هم منسوب است، یکی از سه مننژ جمجمه و یا پوشش غشایی است که مغز و نخاع را دربرمی گیرند. دو مننژ دیگر به نام های عنکبوتیه و نرم شامه هستند. عنکبویته و نرم شامه با هم دیگر به leptomeninges منسوب هستند.

سخت شامه، غشا چگال و سفتی است که از مجموعه ای از فیبرهای کلاژن تشکیل یافته است که در جهات مختلف ادامه می یابند. این مننژ در درونی ترین لایه جمجمه قرار گرفته است. وظیفه اصلی مننژها حفاظت از مغز در برابر صدمه به هنگام جراحت و آسیب است. با این که جمجمه از مغز در برابر ضربه ای با نیروی شدید حفاظت می نماید اما مننژها هم به خاطر ارتباط با داخل جمجمه، مغز را از آسیب تماشا حفظ می نمایند. علاوه بر این، مننژها چارچوبی برای رگ های خونی فراهم می نمایند و حاوی مایع مغزی - نخاعی هستند که این مایع هم نقش مهمی در حفاظت از مغز در برابر آسیب مکانیکی دارد.

وظایف و ساختار سخت شامه :

سخت شامه دارای دو لایه است که لایه ضریعی (داخل استخوانی) و لایه مننژی نامیده می شوند. لایه داخل استخوانی، لایه ضریعی بیرونی است که سطح داخلی جمجمه را پوشش می هد. لایه ضریعی و مننژی داخلی به هم متصل می شوند به جز در محل هایی که سینوس های وریدی سخت شامه و یا چین های سخت شامه وجود دارند. با این که لایه مننژی با سخت شامه نخاع، پیوسته است اما لایه ضریعی در طول بزرگ روزن (دهانه بزرگ در استخوان پس سر جمجمه) قرار ندارد تا با سخت شامه نخاع پیوسته باشد. هم چنین این لایه ها پوشش لوله مانند اعصاب جمجمه را فراهم می نمایند.

وظیفه اصلی سخت شامه و مننژهای دیگر حفاظت از مغز و نخاع در برابر آسیب است.

 قسمت هایی از سخت شامه که به آستر داخلی جمجمه متصل هستند از مغز حمایت می نمایند. هم چنین این چین ها جابجایی چرخشی مغز را محدود می سازند.

 سخت شامه چارچوب حمایت نماینده ای هم برای سینوس های وریدی سخت شامه که خون بدون اکسیژن را از مغز به قلب برمی گردانند، فراهم می نماید.

چین های یا استخوان های سخت شامه :

جنبه مهم دیگر در خصوص آناتومی سخت شامه، تشکیل چین های سخت شامه است. این چین ها به استخوان های سخت شامه هم منسوب هستند و لایه مننژی دو قسمت تشکیل می دهد. دو چین مهم سخت شامه عبارتند از :

 داس مغز

 چادرینه مخچه

با این که داس مغز، چین داسی شکل سخت شامه است که مغز را به دو نیم کره مغزی مجزا می نماید اما چادرینه مخچه چین هلالی شکل است که مخچه را پوشش می دهد و بخش های پس سر مخ را از مخچه جدا می نماید. انتهای جلویی داس مغز به ستیغ پیشانی داخلی و crista galli متصل می گردد اما انتهای عقبی آن به سطح بالایی چادرینه مخچه متصل می گردد. سه سینوس وریدی که در چین سخت شامه حضور دارند عبارتند از : سینوس صاف، سینوس خاره ای بالایی و سینوس مستعرضه. با این که سینوس صاف در امتداد اتصال چین چادرینه به داس مخچه (چین سخت شامه داسی شکل که از چادرینه مخچه تا پایین، بین دو نیم کره مغز کشیده شده است) قرار گرفته است اما سینوس خاره ای بالایی و سینوس مستعرضه در طول اتصال چادرینه به استخوان سخت و استخوان پس سر واقع شده اند. چادر زین، چین سخت شامه دیگری است که زین ترکی را پوشش می دهد که یک حفره و یا تو رفتگی زینی شکل در جمجمه است. از دهانه کوچک موجود در مرکز آن، ساقه غده هیپوفیز عبور می نماید.

تأمین سرخرگی و تخلیه سیاهرگی :

شاخه های سرخرگی زیر، خون سخت شامه را تأمین می نمایند :

 سرخرگ سبات داخلی

 سرخرگ مننژی میانی

 سرخرگ آرواره ای

 سرخرگ حلقی بالارو

 سرخرگ پس سر

 سرخرگ مهره ای

تخلیه سیاهرگی مننژها شامل سیاهرگ های مننژی سخت شامه و سینوس های وریدی سخت شامه است. سیاهرگ های مننژی و سیاهرگ های پل ساز (سیاهرگ هایی که بافت های عصبی قرار گرفته در زیر را تخلیه می نمایند) درون سینوس های سخت شامه خالی می شوند. سینوس های وریدی سخت شامه، کانال های سیاهرگی هستند که خون را از مغز به قلب حمل می نمایند. این کانال های وریدی، خون را از سیاهرگ های مختلف مغز دریافت می نمایند و به درون سیاهرگ گردنی داخلی، خالی می نمایند که از آنجا خون به وسیله ورید اجوف به دهلیز راست قلب برگردانده می گردد. سینوس های وریدی سخت شامه هم مایع مغزی - نخاعی را از فضای زیر عنکبوتیه دریافت می نمایند. کانال های وریدی و سیاهرگی که در سخت شامه وجود دارند، عبارتند از :

 سینوس سهمی بالایی

 سینوس سهمی پایینی

 سینوس صاف

 سینوس مستعرضه

 سینوس حفره ای

 سینوس سیگموئید

 سینوس خاره ای پایینی

 سینوس خاره ای بالایی

 سینوس پروانه ای آهیانه ای

 سینوس پس سر

شرایط مرتبط با سخت شامه :

فضای ممکن بین سخت شامه و عنکبوتیه که دومین غشا است و در وسط قرار گرفته است، به فضای زیر سخت شامه منسوب است. نرم شامه درونی ترین غشایی است که به سطح مغز چسبیده است. فضای زیر عنکبوتیه که فضای بین عنکبوتیه و نرم شامه است با مایع مغزی - نخاعی پر شده است که این یک مایع شفاف است که به وسیله شبکه کوروئید واقع در شکمچه و یا بطن میانی مغز (حفره های خالی در مغز) فراوری می گردد. مایع مغزی - نخاعی در اطراف و داخل مغز شارش می نماید و همچون یک متکای محافظ عمل می نماید.

کالبد شناسان این نظر را دارند که فضاهای اپیدورال و زیر سخت شامه به طور طبیعی وجود ندارند ولی در اثر آسیب بافت می توانند به وجود بیایند و توسعه پیدا نمایند. این فضاها ممکن است در مواقع گسیختن رگ های خونی با خون پر شوند. شرایط مرتبط با تجمع خون در فضاهای اپی دورال و زیر سخت شامه به تومورها و یا غده های اپیدورال و زیر سخت شامه منسوب هستند. اولی به خاطر گسیختگی سرخرگ مننژی میانی رخ می دهد اما دومی معمولاً به خاطر گسیختگی سیاهرگ هایی که خون را از سطح مغز تخلیه می نمایند، رخ می دهد. آسیب های سر بسته که موجب تومورهای اپیدورال می شوند بیشتر بزرگسالان را دچار می نمایند اما بچه ها به خاطر ضربه سر، بیشتر مستعد تومورهای زیر سخت شامه هستند. علاوه بر تومورها و غده ها، شرایط دیگر مرتبط با سخت شامه شامل نشت خودبخودی مایع مغزی - نخاعی به خاطر سوراخ شدن سخت شامه و اکتازی مربوط به سخت شامه (گشاد شدن سخت شامه) است.

نتیجه می گردد که سخت شامه وظیفه حیاتی حفاظت از سیستم عصبی مرکزی را انجام می دهد. یک واقعیت جالب و شگفت انگیز در خصوص سخت شامه این است که بر خلاف قسمت های دیگر بدن، آن نسبت به درد حساس است چون با عصب سه شاخه، عصب واگوس و اولین سه عصب گردنی، پی دار (عصب دار) و برانگیخته می شوند. هم چنین آن به وسیله شاخه هایی از دستگاه عصبی سمپاتیک و یا اتوماتیک تأمین می گردد.

منبع: راسخون